شهریار اسطوره شعر فارسی است. البته این شاعر نامدار ایرانی در یک چیز دیگر استادتر است و آن شعر ترکی است. به همین دلیل ما در سایت ادبی و هنری هم نگاران و در این قسمت شعر حیدر بابا از شاعر ایرانی شهریار را قرار داده ایم. در ادامه این شعر زیبای ترکی را به همراه ترجمه فارسی می خوانید. منظومه حیدر بابا یکی از سروده های ماندگار شهریار است.
بیز بویون هم نگاران سایتیندا قصدیمیز وار استاد شهریارین ترکی شعرلرین از منظومه حیدر بابا سیز دوست لارا قرار وراخ. اگر استادین بو گوزل شعر لرین علاقه واریز ده ادامه ده بیزینن همراه اولون.
شهریار که بود؟
سیّد محمّدحسین بهجت تبریزی (۱۱ دی ۱۲۸۵ – ۲۷ شهریور ۱۳۶۷) متخلص به شهریار، شاعر ایرانی بود که به زبان‌های فارسی و ترکی آذربایجانی شعر سروده‌است. شهریار در سرودن گونه‌های دگرسان شعر مانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی چیره‌دست بود. اما بیشتر از دیگر گونه‌ها در غزل شهره بود و از جمله غزل‌های معروف او می‌توان به «علی ای همای رحمت» و «خان ننه» و «حیدر بابایه سلام» «آمدی جانم به قربانت» اشاره کرد. شهریار نسبت به علی بن ابی‌طالب ارادتی ویژه داشت و همچنین شیفتگی بسیاری نسبت به حافظ و فردوسی داشته‌است.
شعر ترکی حیدر بابا از شاعر ایرانی شهریار
در ادامه شعر ترکی حیدر بابا را قسمت به قسمت با ترجمه فارسی بخوانید و لذت ببرید.
حیدربابا چو ابر شَخَد، غُرّد آسمانحیدربابا ایلدیریملار شاخاندا
سیلاب‌های تُند و خروشان شود روانسئللر سولار شاققیلدییوب آخاندا
صف بسته دختران به تماشایش آن زمانقیزلار اوْنا صف باغلییوب باخاندا
بر شوکت و تبار تو بادا سلام منسلام اولسون شوْکتوْزه ائلوْزه!
گاهی رَوَد مگر به زبان تو نام منمنیم دا بیر آدیم گلسین دیلوْزه
**
حیدربابا چو کبکِ تو پَرّد ز روی خاکحیدربابا، کهلیک لروْن اوچاندا
خرگوشِ زیر بوته گُریزد هراسناککوْل دیبینن دوْشان قالخوب قاچاندا
باغت به گُل نشسته و گُل کرده جامه چاکباخچالارون چیچکلنوْب آچاندا
ممکن اگر شود ز منِ خسته یاد کنبیزدن ده بیر موْمکوْن اوْلسا یاد ائله
دل‌های غم گرفته، بدان یاد شاد کنآچیلمیان اوْرکلری شاد ائله
چون چارتاق را فِکنَد باد نوبهاربایرام یئلی چارداخلاری ییخاندا
نوروزگُلی و قارچیچگی گردد آشکارنوْروز گوْلی، قارچیچکی چیخاندا
بفشارد ابر پیرهن خود به مَرغزارآغ بولوتلار کؤینکلرین سیخاندا
از ما هر آنکه یاد کند بی گزند بادبیزدن ده بیر یاد ائلییه ن. ساغ اوْلسون
گو: درد ما چو کوه بزرگ و بلند باددردلریمیز قوْی دیّکلسین، داغ اوْلسون
**
حیدربابا چو داغ کند پشتت آفتابحیدربابا، گوْن دالووی داغلاسین!
رخسار تو بخندد و جوشد ز چشمه آباوْزوْن گوْلسوْن، بولاخلارون آغلاسین!
یک دسته گُل ببند برای منِ خراباوشاخلارون بیر دسته گوْل باغلاسین!
بسپار باد را که بیارد به کوی منیئل گلنده، وئر گتیرسین بویانا
باشد که بخت روی نماید به سوی منبلکه منیم یاتمیش بختیم اوْیانا
**
شعر ترکی حیدر بابا
حیدربابا، همیشه سر تو بلند بادحیدربابا، سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون!
از باغ و چشمه دامن تو فرّه‌مند باددؤرت بیر یانون بولاغ او ْلسون باغ اوْلسون!
از بعدِ ما وجود تو دور از گزند بادبیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون!
دنیا همه قضا و قدر، مرگ ومیر شددوْنیا قضوْ-قدر، اؤلوْم-ایتیمدی
این زال کی ز کُشتنِ فرزند سیر شد؟دوْنیا بوْیی اوْغولسوزدی، یئتیمدی
**
حیدربابا، ز راه تو کج گشت راه منحیدربابا، یوْلوم سنن کج اوْلدی
عمرم گذشت و ماند به سویت نگاه منعؤمروْم کئچدی، گلممه دیم، گئج اوْلدی
دیگر خبر نشد که چه شد زادگاه منهئچ بیلمه دیم گؤزللروْن نئج اوْلدی
هیچم نظر بر این رهِ پر پرپیچ و خم نبودبیلمزیدیم دؤنگه لر وار، دؤنوْم وار
هیچم خبر زمرگ و ز هجران و غم نبودایتگین لیک وار، آیریلیق وار، اوْلوْم وار
**
بر حق مردم است جوانمرد را نظرحیدربابا، ایگیت اَمَک ایتیرمز
جای فسوس نیست که عمر است در گذرعؤموْر کئچر، افسوس بَرَه بیتیرمز
نامردْ مرد، عمر به سر می‌برد مگر!نامرد اوْلان عؤمری باشا یئتیرمز
در مهر و در وفا، به خدا، جاودانه ایمبیزد، واللاه، اونوتماریق سیزلری
ما را حلال کن، که غریب آشیانه ایمگؤرنمسک حلال ائدوْن بیزلری
**
میراَژدَر آن زمان که زند بانگِ دلنشینحیدربابا، میراژدر سَسلننده
شور افکند به دهکده، هنگامه در زمینکَند ایچینه سسدن – کوْیدن دوْشنده
از بهر سازِ رستمِ عاشق بیا ببینعاشیق رستم سازین دیللندیرنده
بی اختیار سوی نوا‌ها دویدنمیادوندادی نه هؤلَسَک قاچاردیم
چون مرغ پرگشاده بدانجا رسیدنمقوشلار تکین قاناد آچیب اوچاردیم
**
شعر زیبای ترکی حیدر بابا
در سرزمینِ شنگل آوا، سیبِ عاشقانشنگیل آوا یوردی، عاشیق آلماسی
رفتن بدان بهشت و شدن میهمانِ آنگاهدان گئدوب، اوْردا قوْناق قالماسی
با سنگ، سیب و بِهْ زدن و، خوردن آنچنان! داش آتماسی، آلما، هیوا سالماسی
در خاطرم چو خواب خوشی ماندگار شدقالیب شیرین یوخی کیمین یادیمدا
روحم همیشه بارور از آن دیار شداثر قویوب روحومدا، هر زادیمدا
**
حیدربابا، قُوری گؤل و پروازِ غازهاحیدربابا، قوری گؤلوْن قازلاری
در سینه ات به گردنه‌ها سوزِ سازهاگدیکلرین سازاخ چالان سازلاری
پاییزِ تو، بهارِ تو، در دشتِ نازهاکَت کؤشنین پاییزلاری، یازلاری
چون پرده‌ای به چشمِ دلم نقش بسته استبیر سینما پرده سی دیر گؤزوْمده
وین شهریارِ تُست که تنها نشسته استتک اوْتوروب، سئیر ائده رم اؤزوْمده
**
حیدربابا، زجادّة شهر قراچمنحیدربابا، قره چمن جاداسی
چاووش بانگ می‌زند آیند مرد و زنچْووشلارین گَلَر سسی، صداسی
ریزد ز زائرانِ حَرَم درد جان وتنکربلیا گئدنلرین قاداسی
بر چشمِ این گداصفتانِ دروغگودوْشسون بو آج یوْلسوزلارین گؤزوْنه
نفرین بر این تمدّنِ بی چشم و آبروتمدّونون اویدوخ یالان سؤزوْنه
**
شیطان زده است است گول و زِ دِه دور گشتهایمحیدربابا، شیطان بیزی آزدیریب
کنده است مهر را ز دل و کور گشتهایممحبتی اوْرکلردن قازدیریب
زین سرنوشتِ تیره چه بی نور گشتهایمقره گوْنوْن سرنوشتین یازدیریب
این خلق را به جان هم انداخته است دیوسالیب خلقی بیر-بیرینن جانینا
خود صلح را نشسته به خون ساخته است دیوباریشیغی بلشدیریب قانینا
**
شعر عاشقانه ترکی شهریار
هرکس نظر به اشک کند شَر نمیکندگؤز یاشینا باخان اوْلسا، قان آخماز
انسان هوس به بستن خنجر نمیکندانسان اوْلان خنجر بئلینه تاخماز
س کوردل که حرف تو باور نمیکندآمما حئییف کوْر توتدوغون بوراخماز
فردا یقین بهشت، جهنّم شود به مابهشتیمیز جهنّم اوْلماقدادیر!
ذیحجّه ناگزیر، محرّم شود به ماذی حجّه میز محرّم اوْلماقدادیر!
**
هنگامِ برگ ریزِ خزان باد میوزیدخزان یئلی یارپاخلاری تؤکنده
از سوی کوه بر سرِ دِه ابر میخزیدبولوت داغدان یئنیب، کنده چؤکنده
با صوت خوش چو شیخ مناجات میکشیدشیخ الاسلام گؤزل سسین چکنده
دل‌ها به لرزه از اثر آن صلای حقنیسگیللی سؤز اوْرکلره دَیَردی
خم می‌شدند جمله درختان برای حقآغاشلار دا آللا‌ها باش اَیَردی
**
داشلی بُولاخ مباد پُر از سنگ و خاک و خَسداشلی بولاخ داش-قومونان دوْلماسین!
پژمرده هم مباد گل وغنچه یک نَفسباخچالاری سارالماسین، سوْلماسین!
از چشمه سارِ او نرود تشنه هیچ کساوْردان کئچن آتلی سوسوز اولماسین!
ای چشمه، خوش به حال تو کانجا روان شدیدینه: بولاخ، خیرون اوْلسون آخارسان
چشمی خُمار بر افقِ آسمان شدیافقلره خُمار-خُمار باخارسان
**
حیدربابا، ز صخره و سنگت به کوهسارحیدر بابا، داغین، داشین، سره سی
کبکت به نغمه، وز پیِ او جوجه رهسپارکهلیک اوْخور، دالیسیندا فره سی
از برّة سفید و سیه، گله بی شمارقوزولارین آغی، بوْزی، قره سی
ای کاش گام می‌زدم آن کوه و درّه رابیر گئدیدیم داغ-دره لر اوزونی
می خواندم آن ترانة چوپان و برّه رااوْخویئدیم: چوْبان، قیتر قوزونی
**
در پهندشتِ سُولی یِئر، آن رشک آفتابحیدر بابا، سولی یئرین دوْزوْنده
جوشنده چشمه‌ها ز چمن‌ها، به پیچ و تاببولاخ قئنیر چای چمنین گؤزونده
بولاغ اوْتی شناورِ سرسبز روی آببولاغ اوْتی اوْزَر سویون اوْزوْنده
زیبا پرندگان، چون از آن دشت بگذرندگؤزل قوشلار اوْردان گلیب، گئچللر
خلوت کنند و آب بنوشند و بر پرندخلوتلیوْب، بولاخدان سو ایچللر
**
وقتِ درو، به سنبله چین داس‌ها نگربیچین اوْستی، سونبول بیچن اوْراخلار
گویی به زلف شانه زند شانه‌ها مگرایله بیل کی، زوْلفی دارار داراخلار
در کشتزار از پیِ مرغان، شکارگرشکارچیلار بیلدیرچینی سوْراخلار
دوغ است و نان خشک، غذای دروگرانبیچین چیلر آیرانلارین ایچللر
خوابی سبک، دوباره همان کارِ بی کرانبیرهوشلانیب، سوْننان دوروب، بیچللر
**
حیدربابا، چو غرصة خورشید شد نهانحیدربابا، کندین گوْنی باتاندا
خوردند شام خود که بخوابند کودکاناوشاقلارون شامین ئییوب، یاتاندا
وز پشتِ ابر غمزه کند ماه آسمانآی بولوتدان چیخوب، قاش-گؤز آتاندا
از غصّه‌های بی حدِ ما قصّه ساز کنبیزدن ده بیر سن اوْنلارا قصّه ده
چشمان خفته را تو بدان غصّه باز کنقصّه میزده چوخلی غم و غصّه ده
**
قاری ننه چو قصّة شب ساز میکندقاری ننه گئجه ناغیل دییَنده
کولاک ضربه‌ای زده، در باز میکندکوْلک قالخیب، قاپ-باجانی دؤیَنده
با گرگ، شَنگُلی سخن آغاز میکندقورد گئچینین شنگوْلوْسون یینده
ای کاش بازگشته به دامان کودکیمن قاییدیب، بیرده اوشاق اوْلئیدیم
یک گل شکفتمی به گلستان کودکیبیر گوْل آچیب، اوْندان سوْرا سوْلئیدیم
**
آن لقمه‌های نوشِ عسل پیشِ عمّه جانعمّه جانین بال بلله سین ییه ردیم
خوردن همان و جامه به تن کردنم همانسوْننان دوروب، اوْس دوْنومی گییه ردیم
در باغ رفته شعرِ مَتل خواندن آنچنان! باخچالاردا تیرینگَنی دییه ردیم
آن روز‌های نازِ خودم را کشیدنم! آی اؤزومی اوْ ازدیرن گوْنلریم!
چو بی سوار گشته به هر سو دویدنم! آغاج مینیپ، آت گزدیرن گوْنلریم!
**
هَچی خاله به رود کنار است جامه شویهَچی خالا چایدا پالتار یوواردی
مَمّد صادق به کاهگلِ بام، کرده رویمَمَد صادق داملارینی سوواردی
ما هم دوان ز بام و زِ دیوار، کو به کویهئچ بیلمزدیک داغدی، داشدی، دوواردی
بازی کنان ز کوچه سرازیر میشدیمهریان گلدی شیلاغ آتیب، آشاردیق
ما بی غمان ز کوچه مگر سیر می‌شدیم! آللاه، نه خوْش غمسیز-غمسیز یاشاردیق
**
آن شیخ و آن اذان و مناجات گفتنششیخ الاسلام مُناجاتی دییه ردی
مشدی رحیم و دست یه لبّاده بردنشمَشَدرحیم لبّاده نی گییه ردی
حاجی علی و دیزی و آن سیر خوردنشمشْدآجلی بوْز باشلاری ییه ردی
بودیم بر عروسی وخیرات جمله شادبیز خوْشودوق خیرات اوْلسون، توْی اوْلسون
ما را چه غم ز شادی و غم! هر چه باد باد! فرق ائلَمَز، هر نوْلاجاق، قوْی اولسون
**
اسبِ مَلِک نیاز و وَرَندیل در شکارملک نیاز ورندیلین سالاردی
کج تازیانه می‌زد و می‌تاخت آن سوارآتین چاپوپ قئیقاجیدان چالاردی
دیدی گرفته گردنه‌ها را عُقاب وارقیرقی تکین گدیک باشین آلاردی
وه، دختران چه منظره‌ها ساز کرده اند! دوْلائیا قیزلار آچیپ پنجره
بر کوره راه پنجره‌ها باز کرده اند! پنجره لرده نه گؤزل منظره!
**
حیدربابا، به جشن عروسی در آن دیارحیدربابا، کندین توْیون توتاندا
زن‌ها حنا – فتیله فروشند بار بارقیز-گلینلر، حنا-پیلته ساتاندا
داماد سیب سرخ زند پیش پایِ یاربیگ گلینه دامنان آلما آتاندا
مانده به راهِ دخترکانِ تو چشمِ منمنیم ده اوْ قیزلاروندا گؤزوم وار
در سازِ عاشقانِ تو دارم بسی سخنعاشیقلارین سازلاریندا سؤزوم وار
**
از عطر پونه‌ها به لبِ چشمه سارهاحیدربابا، بولاخلارین یارپیزی
از هندوانه، خربزه، در کشتزارهابوْستانلارین گوْل بَسَری، قارپیزی
از سقّز و نبات و از این گونه بارهاچرچیلرین آغ ناباتی، ساققیزی
مانده است طعم در دهنم با چنان اثرایندی ده وار داماغیمدا، داد وئرر
کز روز‌های گمشده ام می‌دهد خبرایتگین گئدن گوْنلریمدن یاد وئرر
**
نوروز بود و مُرغ شباویز در سُرودبایرامیدی، گئجه قوشی اوخوردی
جورابِ یار بافته در دستِ یار بودآداخلی قیز، بیگ جوْرابی توْخوردی
آویخته ز روزنه‌ها شال‌ها فرودهرکس شالین بیر باجادان سوْخوردی
این رسم شال و روزنه خود رسم محشری است! آی نه گؤزل قایدادی شال ساللاماق!
عیدی به شالِ نامزدان چیز دیگری است! بیگ شالینا بایراملیغین باغلاماق!
**
با گریه خواستم که همان شب روم به بامشال ایسته دیم منده ائوده آغلادیم
شالی گرفته بستم و رفتم به وقتِ شامبیر شال آلیب، تئز بئلیمه باغلادیم
آویخته ز روزنة خانة غُلامغلام گیله قاشدیم، شالی ساللادیم
جوراب بست و دیدمش آن شب ز روزنهفاطمه خالا منه جوراب باغلادی
بگریست خاله فاطمه با یاد خانْ ننهخان ننه می‌یادا سالیب، آغلادی
**
در باغ‌های میرزامحمد ز شاخسارحیدربابا، میرزَممدین باخچاسی
آلوچه‌های سبز وتُرش، همچو گوشوارباخچالارین تورشا-شیرین آلچاسی
وان چیدنی به تاقچه‌ها اندر آن دیارگلینلرین دوْزمه لری، طاخچاسی
صف بسته اند و بر رفِ چشمم نشسته اندهی دوْزوْلر گؤزلریمین رفینده
صف‌ها به خط خاطره ام خیمه بستهاندخیمه وورار خاطره لر صفینده
**
نوروز را سرشتنِ گِلهایِ، چون طلابایرام اوْلوب، قیزیل پالچیق اَزَللر
با نقش آن طلا در و دیوار در جلاناققیش ووروب، اوتاقلاری بَزَللر
هر چیدنی به تاقچه‌ها دور از او بلاطاخچالارا دوْزمه لری دوْزللر
رنگ حنا و فَنْدُقة دست دخترانقیز-گلینین فندقچاسی، حناسی
دل‌ها ربوده از همه کس، خاصّه مادرانهَوَسله نر آناسی، قایناناسی
**
با پیک بادکوبه رسد نامه و خبرباکی چی نین سؤزی، سوْوی، کاغیذی
زایند گاو‌ها و پر از شیر، بام و دراینکلرین بولاماسی، آغوزی
آجیلِ چارشنبه ز هر گونه خشک و ترچرشنبه نین گیردکانی، مویزی
آتش کنند روشن و من شرح داستانقیزلار دییه ر: آتیل ماتیل چرشنبه
خود با زبان ترکیِ شیرین کنم بیان:آینا تکین بختیم آچیل چرشنبه قیزلار دییه ر: آتیل ماتیل چرشنبه
**
با تخم مرغ‌های گُلی رنگِ پُرنگاریومورتانی گؤیچک، گوللی بوْیاردیق
با کودکان دهکده می‌باختم قِمارچاققیشدیریب، سینانلارین سوْیاردیق
ما در قِمار و مادرِ ما هم در انتظاراوْیناماقدان بیرجه مگر دوْیاردیق؟
من داشتم بسی گل وقاپِ قمارهاعلی منه یاشیل آشیق وئرردی
از دوستان علی و رضا یادگارهاارضا منه نوروزگوْلی درردی
**
نوروزعلی و کوفتنِ خرمنِ جُوَشنوْروز علی خرمنده وَل سوْرردی
پوشال جمع کردنش و رُفتن از نُوَشگاهدان یئنوب، کوْلشلری کوْرردی
از دوردست‌ها سگ چوپان و عوعوَشداغدان دا بیر چوْبان ایتی هوْرردی
دیدی که ایستاده الاغ از صدای سگاوندا، گؤردن، اولاخ ایاخ ساخلادی
با گوشِ تیز کرده برای بلایِ سگداغا باخیب، قولاخلارین شاخلادی
**
وقتِ غروب و آمدنِ گلّة دَوابآخشام باشی ناخیرینان گلنده
در بندِ ماست کُرّة خر‌ها به پیچ و تابقوْدوخلاری چکیب، وورادیق بنده
گلّه رسیده در ده و رفته است آفتابناخیر گئچیب، گئدیب، یئتنده کنده
بر پشتِ کرّه، کرّه سوارانِ دِه نگرحیوانلاری چیلپاق مینیب، قوْواردیق
جز گریه چیست حاصل این کار؟ بِهْ نگرسؤز چیخسایدی، سینه گریب، سوْواردیق
**
شب‌ها خروشد آب بهاران به رودباریاز گئجه سی چایدا سولار شاریلدار
در سیل سنگ غُرّد و غلتد ز کوهسارداش-قَیه لر سئلده آشیب خاریلدار
چشمانِ گرگ برق زند در شبانِ تارقارانلیقدا قوردون گؤزی پاریلدار
سگ‌ها شنیده بویِ وی و زوزه میکشندایتر، گؤردوْن، قوردی سئچیب، اولاشدی
گرگان گریخته، به زمین پوزه میکشندقورددا، گؤردو ْن، قالخیب، گدیکدن آشدی
**
بر اهل ده شبانِ زمستان بهانه‌ای استقیش گئجه سی طؤله لرین اوْتاغی
وان کلبة طویله خودش گرمخانه‌ای استکتلیلرین اوْتوراغی، یاتاغی
در رقصِ شعله، گرم شدن خود فسانه‌ای استبوخاریدا یانار اوْتون یاناغی
سِنجد میان شبچره با مغز گردکانشبچره سی، گیردکانی، ایده سی
صحبت چو گرم شد برود تا به آسمانکنده باسار گوْلوْب – دانیشماق سسی
**
آمد ز بادکوبه پسرخاله ام شُجاشجاع خال اوْغلونون باکی سوْقتی
با قامتی کشیده و با صحبتی رسادامدا قوران سماواری، صحبتی
در بام شد سماور سوقاتیش به پایادیمدادی شسلی قدی، قامتی
از بختِ بد عروسی او شد عزای اوجؤنممه گین توْیی دؤندی، یاس اوْلدی
آیینه ماند و نامزد و‌های هایِ اوننه قیزین بخت آیناسی کاس اوْلدی
**
چشمانِ ننه قیز به مَثَل آهوی خُتَنحیدربابا، ننه قیزین گؤزلری
رخشنده را سخن چو شکر بود در دهنرخشنده نین شیرین-شیرین سؤزلری
ترکی سروده ام که بدانند ایلِ منترکی دئدیم اوْخوسونلار اؤزلری
این عمر رفتنی است، ولی نام ماندگاربیلسینلر کی، آدام گئدر، آد قالار
تنها ز نیک و بد مزه در کام ماندگاریاخشی-پیسدن آغیزدا بیر داد قالار
**
پیش از بهار تا به زمین تابد آفتابیاز قاباغی گوْن گوْنئیی دؤیَنده
با کودکان گلولة برفی است در حسابکند اوشاغی قار گوْلله سین سؤیَنده
پاروگران به سُرسُرة کوه در شتابکوْرکچی لر داغدا کوْرک زوْیَنده
گویی که روحم آمده آنجا ز راه دورمنیم روحوم، ایله بیلوْن اوْردادور
چون کبک، برفگیر شده مانده در حضورکهلیک کیمین باتیب، قالیب، قاردادور
**
رنگین کمان، کلافِ رَسَنهای پیرزنقاری ننه اوزاداندا ایشینی
خورشید، روی ابر دهد تاب آن رسَنگوْن بولوتدا اَییرردی تشینی
دندان گرگ پیر چو افتاده از دهنقورد قوْجالیب، چکدیرنده دیشینی
از کوره راه گله سرازیر میشودسوْری قالخیب، دوْلائیدان آشاردی
لبریز دیگ و بادیه از شیر میشودبایدالارین سوْتی آشیب، داشاردی
**
دندانِ خشم عمّه خدیجه به هم فشردخجّه سلطان عمّه دیشین قیساردی
کِز کرد مُلاباقر و در جای خود فُسردملا باقر عم اوغلی تئز میساردی
روشن تنور و، دود جهان را به کام بُردتندیر یانیب، توْسسی ائوی باساردی
قوری به روی سیخ تنور آمده به جوشچایدانیمیز ارسین اوْسته قایناردی
در توی ساج، گندم بوداده در خروشقوْورقامیز ساج ایچینده اوْیناردی
**
جالیز را به هم زده در خانه بردهایمبوْستان پوْزوب، گتیرردیک آشاغی
در خانه‌ها به تخته – طبق‌ها سپردهایمدوْلدوریردیق ائوده تاختا-طاباغی
از میوه‌های پخته و ناپخته خوردهایمتندیرلرده پیشیرردیک قاباغی
تخم کدوی تنبل و حلوایی و لبواؤزوْن ئییوْب، توخوملارین چیتداردیق
خوردن چنانکه پاره شود خُمره و سبوچوْخ یئمکدن، لاپ آز قالا چاتداردیق
**
از ورزغان رسیده گلابی فروشِ دهورزغان نان آرموت ساتان گلنده
از بهر اوست این همه جوش و خروشِ دهاوشاقلارین سسی دوْشردی کنده
دنیای دیگری است خرید و فروش دهبیزده بویاننان ائشیدیب، بیلنده
ما هم شنیده سوی سبد‌ها دویده ایمشیللاق آتیب، بیر قیشقریق سالاردیق
گندم بداده ایم و گلابی خریدهایمبوغدا وئریب، آرموتلاردان آلاردیق
**
مهتاب بود و با تقی آن شب کنار رودمیرزاتاغی نان گئجه گئتدیک چایا
من محو ماه و ماه در آن آب غرق بودمن باخیرام سئلده بوْغولموش آیا
زان سوی رود، نور درخشید و هر دو زودبیردن ایشیق دوْشدی اوْتای باخچایا
گفتیم آی گرگ! و دویدیم سوی دهای وای دئدیک قورددی، قئیتدیک قاشدیق
چون مرغ ترس خورده پریدیم توی دههئچ بیلمه دیک نه وقت کوْللوکدن آشدیق
**
حیدربابا، درخت تو شد سبز و سربلندحیدربابا، آغاجلارون اوجالدی
لیک آن همه جوانِ تو شد پیر و دردمندآمما حئییف، جوانلارون قوْجالدی
گشتند برّه‌های فربه تو لاغر و نژندتوْخلیلارون آریخلییب، آجالدی
خورشید رفت و سایه بگسترد در جهانکؤلگه دؤندی، گوْن باتدی، قاش قَرَلدی
چشمانِ گرگ‌ها بدرخشید آن زمانقوردون گؤزی قارانلیقدا بَرَلدی
**
گویند روشن است چراغ خدای دهائشیتمیشم یانیر آللاه چیراغی
دایر شده است چشمة مسجد برای دهدایر اوْلوب مسجدیزوْن بولاغی
راحت شده است کودک و اهلِ سرای دهراحت اوْلوب کندین ائوی، اوشاغی
منصور خان همیشه توانمند و شاد باد! منصورخانین الی-قوْلی وار اوْلسون
در سایه عنایت حق زنده یاد باد! هاردا قالسا، آللاه اوْنا یار اوْلسون
**
حیدربابا، بگوی که ملای ده کجاست؟ حیدربابا، ملا ابراهیم وار، یا یوْخ؟
آن مکتب مقدّسِ بر پایِ ده کجاست؟ مکتب آچار، اوْخور اوشاقلار، یا یوْخ؟
آن رفتنش به خرمن و غوغای ده کجاست؟ خرمن اوْستی مکتبی باغلار، یا یوْخ؟
از من به آن آخوند گرامی سلام باد! مندن آخوندا یتیررسن سلام
عرض ارادت و ادبم در کلام باد! ادبلی بیر سلامِ مالاکلام
**
تبریز بوده عمّه و سرگرم کار خویشخجّه سلطان عمّه گئدیب تبریزه
ما بی خبر ز عمّه و ایل و تبار خویشآمما، نه تبریز، کی گلممیر بیزه
برخیز شهریار و برو در دیار خویشبالام، دورون قوْیاخ گئداخ ائممیزه
بابا بمرد و خانة ما هم خراب شدآقا اؤلدی، تو فاقیمیز داغیلدی
هر گوسفندِ گم شده، شیرش برآب شدقوْیون اوْلان، یاد گئدوْبَن ساغیلدی
**
دنیا همه دروغ و فسون و فسانه شدحیدربابا، دوْنیا یالان دوْنیادی
کشتیّ عمر نوح و سلیمان روانه شدسلیماننان، نوحدان قالان دوْنیادی
ناکام ماند هر که در این آشیانه شداوغول دوْغان، درده سالان دوْنیادی
بر هر که هر چه داده از او ستانده استهر کیمسَیه هر نه وئریب، آلیبدی
نامی تهی برای فلاطون بمانده استافلاطوننان بیر قوری آد قالیبدی
**
حیدربابا، گروه رفیقان و دوستانحیدربابا، یار و یولداش دؤندوْلر
برگشته یک یک از من و رفتند بی نشانبیر-بیر منی چؤلده قوْیوب، چؤندوْلر
مُرد آن چراغ و چشمه بخشکید همچنانچشمه لریم، چیراخلاریم، سؤندوْلر
خورشید رفت روی جهان را گرفت غمیامان یئرده گؤن دؤندی، آخشام اوْلدی
دنیا مرا خرابة شام است دم به دمدوْنیا منه خرابهٔ شام اوْلدی
**
قِپچاق رفتم آن شب من با پسر عموعم اوْغلینان گئدن گئجه قیپچاغا
اسبان به رقص و ماه درآمد ز روبروآی کی چیخدی، آتلار گلدی اوْیناغا
وش بود ماهتاب در آن گشتِ کو به کودیرماشیردیق، داغلان آشیردیق داغا
اسب کبودِ مش ممی خان رقص جنگ کردمش ممی خان گؤی آتینی اوْیناتدی
غوغا به کوه و درّه صدای تفنگ کردتفنگینی آشیردی، شاققیلداتدی
**
در درّة قَره کوْل و در راه خشگنابحیدربابا، قره کوْلون دره سی
در صخره‌ها و کبک گداران و بندِ آبخشگنابین یوْلی، بندی، بره سی
کبکانِ خالدار زری کرده جای خواباوْردا دوْشَر چیل کهلیگین فره سی
زانجا چو بگذرید زمین‌های خاک ماستاوْردان گئچر یوردوموزون اؤزوْنه
این قصّه‌ها برای همان خاکِ پاک ماستبیزده گئچک یوردوموزون سؤزوْنه
**
امروز خشگناب چرا شد چنین خراب؟ خشگنابی یامان گوْنه کیم سالیب؟
با من بگو: که مانده ز سادات خشگناب؟ سیدلردن کیم قیریلیب، کیم قالیب؟
اَمیر غفار کو؟ کجا هست آن جناب؟ آمیرغفار دام-داشینی کیم آلیب؟
آن برکه باز پر شده از آبِ چشمه سار؟ بولاخ گنه گلیب، گؤلی دوْلدورور؟
یا خشک گشته چشمه و پژمرده کشتزار؟ یا قورویوب، باخچالاری سوْلدورور؟
**
آمیرغفار سرورِ سادات دهر بودآمیر غفار سیدلرین تاجییدی
در عرصه شکار شهان نیک بهر بودشاهلار شکار ائتمه سی قیقاجییدی
با مَرد شَهد بود و به نامرد زهر بودمَرده شیرین، نامرده چوْخ آجییدی
لرزان برای حق ستمدیدگان چو بیدمظلوملارین حقّی اوْسته اَسَردی
چون تیغ بود و دست ستمکار میبریدظالم لری قیلیش تکین کَسَردی
**
میر مصطفی و قامت و قدّ کشیدهاشمیر مصطفی دایی، اوجا بوْی بابا
آن ریش و هیکل چو تولستوی رسیدهاشهیکللی، ساققاللی، توْلستوْی بابا
شکّر زلب بریزد و شادی ز دیدهاشائیلردی یاس مجلسینی توْی بابا
او آبرو و عزّت آن خشگناب بودخشگنابین آبروسی، اَردَمی
در مسجد و مجالس ما آفتاب بودمسجدلرین، مجلسلرین گؤرکَمی
**
مجدالسّادات خندة خوش می‌زند چو باغمجدالسّادات گوْلردی باغلارکیمی
چون ابر کوهسار بغُرّد به باغ و راغگوْروْلدردی بولوتلی داغلارکیمی
حرفش زلال و روشن، چون روغن چراغسؤز آغزیندا اریردی یاغلارکیمی
با جَبهتِ گشاده، خردمند دیه بودآلنی آچیق، یاخشی درین قاناردی
چشمان سبز او به زمرّد شبیه بودیاشیل گؤزلر چیراغ تکین یاناردی
**
آن سفره‌های باز پدر یاد کردنی استمنیم آتام سفره لی بیر کیشییدی
آن یاریش به ایل من انشا کردنی استائل الیندن توتماق اوْنون ایشییدی
روحش به یاد نیکی او شاد کردنی استگؤزللرین آخره قالمیشییدی
وارونه گشت بعدِ پدر کار روزگاراوْننان سوْرا دؤنرگه لر دؤنوْبلر
خاموش شد چراغ محبت در این دیارمحبّتین چیراخلاری سؤنوْبلر
**
بشنو ز میرصالح و دیوانه بازیشمیرصالحین دلی سوْلوق ائتمه سی
سید عزیز و شاخسی و سرفرازیشمیر عزیزین شیرین شاخسِی گئتمه سی
میرممّد و نشستن و آن صحنه سازیشمیرممّدین قورولماسی، بیتمه سی
امروز گفتنم همه افسانه است و لافایندی دئسک، احوالاتدی، ناغیلدی
بگذشت و رفت و گم شد و نابود، بی گزافگئچدی، گئتدی، ایتدی، باتدی، داغیلدی
**
بشنو ز میر عبدل و آن وسمه بستنشمیر عبدوْلوْن آیناداقاش یاخماسی
تا کُنج لب سیاهی وسمه گسستنشجؤجیلریندن قاشینین آخماسی
از بام و در نگاهش و رعنا نشستنشبوْیلانماسی، دام-دوواردان باخماسی
شاه عبّاسین دوْربوْنی، یادش بخیر! شاه عبّاسین دوْربوْنی، یادش بخیر!
خشگنابین خوْش گوْنی، یادش بخیر! خشگنابین خوْش گوْنی، یادش بخیر!
**
عمّه ستاره نازک را بسته در تنورستاره عمّه نزیک لری یاپاردی
هر دم رُبوده قادر از آن‌ها یکی به روزمیرقادر ده، هر دم بیرین قاپاردی
چون کُرّه اسب تاخته و خورده دور دورقاپیپ، یئیوْب، دایچاتکین چاپاردی
آن صحنة ربودنِ نان خنده دار بودگوْلمه لیدی اوْنون نزیک قاپپاسی
سیخ تنور عمّه عجب ناگوار بود! عمّه مینده ارسینینین شاپپاسی
**
گویند میر حیدرت اکنون شده است پیرحیدربابا، آمیر حیدر نئینیوْر؟
برپاست آن سماور جوشانِ دلپذیریقین گنه سماواری قئینیوْر
شد اسبْ پیر و، می‌جَوَد از آروارِ زیردای قوْجالیب، آلت انگینن چئینیوْر
ابرو فتاده کُنج لب و گشته گوش کرقولاخ باتیب، گؤزی گیریب قاشینا
بیچاره عمّه هوش ندارد به سر دگریازیق عمّه، هاوا گلیب باشینا
**
میر عبدل آن زمان که دهن باز میکندخانم عمّه میرعبدوْلوْن سؤزوْنی
عمّه خانم دهن کجی آغاز میکندائشیدنده، ایه ر. آغز-گؤزوْنی
با جان ستان گرفتنِ جان ساز میکندمَلْکامِدا وئرر اوْنون اؤزوْنی
تا وقت شام و خوابِ شبانگاه میرسددعوالارین شوخلوغیلان قاتاللار
شوخی و صلح و دوستی از راه میرسداتی یئیوْب، باشی آتیب، یاتاللار
**
فضّه خانم گُزیدة گل‌های خشگنابفضّه خانم خشگنابین گوْلییدی
یحیی، غلامِ دختر عمو بود در حسابآمیریحیا عمقزینون قولییدی
رُخساره نیز بود هنرمند و کامیابرُخساره آرتیستیدی، سؤگوْلییدی
سید حسین ز صالح تقلید میکندسیّد حسین، میر صالحی یانسیلار
با غیرت است جعفر و تهدید میکندآمیرجعفر غیرتلی دیر، قان سالار
**
از بانگ گوسفند و بز و برّه و سگانسحر تئزدن ناخیرچیلار گَلَردی
غوغا به پاست صبحدمان، آمده شبانقوْیون-قوزی دام باجادا مَلَردی
در بندِ شیر خوارة خود هست عمّه جانعمّه جانیم کؤرپه لرین بَلَردی
بیرون زند ز روزنه دود تَنورهاتندیرلرین قوْزاناردی توْسیسی
از نانِ گرم و تازه دَمَد خوش بَخورهاچؤرکلرین گؤزل اییی، ایسیسی
**
پرواز دسته دستة زیبا کبوترانگؤیرچینلر دسته قالخیب، اوچاللار
گویی گشاده پردة زرّین در آسمانگوْن ساچاندا، قیزیل پرده آچاللار
در نور، باز و بسته شود پرده هر زمانقیزیل پرده آچیب، ییغیب، قاچاللار
در اوج آفتاب نگر بر جلال کوهگوْن اوجالیب، آرتارداغین جلالی
زیبا شود جمال طبیعت در آن شکوهطبیعتین جوانلانار جمالی
**
گر کاروان گذر کند از برفِ پشت کوهحیدربابا، قارلی داغلار آشاندا
شب راه گم کند به سرازیری، آن گروهگئجه کروان یوْلون آزیب، چاشاندا
باشم به هر کجای، ز ایرانِ پُرشُکوهمن هارداسام، تهراندا یا کاشاندا
چشمم بیابد اینکه کجا هست کارواناوزاقلاردان گؤزوم سئچر اوْنلاری
آید خیال و سبقت گیرد در آن میانخیال گلیب، آشیب، گئچر اوْنلاری
**
ای کاش پشتِ دامْ قَیَه، از صخره‌های توبیر چیخئیدیم دام قیه نین داشینا
می آمدم که پرسم از او ماجرای توبیر باخئیدیم گئچمیشینه، یاشینا
بینم چه رفته است و چه مانده برای توبیر گورئیدیم نه لر گلمیش باشینا
روزی چو برف‌های تو با گریه سر کنممنده اْونون قارلاریلان آغلاردیم
دل‌های سردِ یخ زده را داغ‌تر کنمقیش دوْندوران اوْرکلری داغلاردیم
**
خندان شده است غنچة گل از برای دلحیدربابا، گوْل غنچه سی خنداندی
لیکن چه سود زان همه، خون شد غذای دلآمما حئیف، اوْرک غذاسی قاندی
زندانِ زندگی شده ماتم سرای دلزندگانلیق بیر قارانلیق زینداندی
کس نیست تا دریچة این قلعه وا کندبو زیندانین دربچه سین آچان یوْخ
زین تنگنا گریزد و خود را رها کندبو دارلیقدان بیرقورتولوب، قاچان یوْخ
**
حیدربابا، تمام جهان غم گرفته استحیدربابا گؤیلر بوْتوْن دوماندی
وین روزگارِ ما همه ماتم گرفته استگونلریمیز بیر-بیریندن یاماندی
ای بد کسی که که دست کسان کم گرفته استبیر-بیروْزدن آیریلمایون، آماندی
نیکی برفت و در وطنِ غیر لانه کردیاخشیلیغی الیمیزدن آلیبلار
بد در رسید و در دل ما آشیانه کردیاخشی بیزی یامان گوْنه سالیبلار
**
آخر چه شد بهانة نفرین شده فلک؟ بیر سوْروشون بو قارقینمیش فلکدن
زین گردش زمانه و این دوز و این کلک؟ نه ایستیوْر بو قوردوغی کلکدن؟
گو این ستاره‌ها گذرد جمله زین اَلَکدینه گئچیرت اولدوزلاری الکدن
بگذار تا بریزد و داغان شود زمینقوْی تؤکوْلسوْن، بو یئر اوْزی داغیلسین
در پشت او نگیرد شیطان دگر کمینبو شیطانلیق قورقوسی بیر ییغیلسین
**
ای کاش می‌پریدم با باد در شتاببیر اوچئیدیم بو چیرپینان یئلینن
ای کاش می‌دویدم همراه سیل و آبباغلاشئیدیم داغدان آشان سئلینن
با ایل خود گریسته در آن ده خرابآغلاشئیدیم اوزاق دوْشَن ائلینن
می دیدم از تبار من آنجا که مانده است؟ بیر گؤرئیدیم آیریلیغی کیم سالدی
وین آیه فراق در آنجا که خوانده است؟ اؤلکه میزده کیم قیریلدی، کیم قالدی
**
من هم به، چون تو کوه بر افکنده ام نَفَسمن سنون تک داغا سالدیم نَفَسی
فریاد من ببر به فلک، دادِ من برسسنده قئیتر، گوْیلره سال بو سَسی
بر جُغد هم مباد چنین تنگ این قفسبایقوشوندا دار اوْلماسین قفسی
در دام مانده شیری و فریاد میکندبوردا بیر شئر داردا قالیب، باغیریر
دادی طَلب ز مردمِ بیداد میکندمروّت سیز انسانلاری چاغیریر
**
تا خون غیرت تو بجوشد ز کوهسارحیدربابا، غیرت قانون قاینارکن
تا پَر گرفته باز و عقابت در آن کنارقره قوشلار سنن قوْپوپ، قالخارکن
با تخته سنگهایت به رقصند و در شکاراوْ سیلدیریم داشلارینان اوْینارکن
برخیز و نقش همّت من در سما نگرقوْزان، منیم همّتیمی اوْردا گؤر
برگَرد و قامتم به سرِ دار‌ها نگراوردان اَییل، قامتیمی داردا گؤر
**
دُرنا ز آسمان گذرد وقت شامگاهحیدربابا. گئجه دورنا گئچنده
کوْراوْغلی در سیاهی شب میکند نگاهکوْراوْغلونون گؤزی قارا سئچنده
قیرآتِ او به زین شده و چشم او به راهقیر آتینی مینیب، کسیب، بیچنده
من غرق آرزویم و آبم نمیبردمنده بوردان تئز مطلبه چاتمارام
ایوَز تا نیاید خوابم نمیبردایوز گلیب، چاتمیونجان یاتمارام
**
مردانِ مرد زاید از، چون تو کوهِ نورحیدربابا، مرد اوْغوللار دوْغگینان
نامرد را بگیر و بکن زیر خاکِ گورنامردلرین بورونلارین اوْغگینان
چشمانِ گرگِ گردنه را کور کن به زورگدیکلرده قوردلاری توت، بوْغگینان
بگذار برّه‌های تو آسوده‌تر چرندقوْی قوزولار آیین-شایین اوْتلاسین
وان گلّه‌های فربه تو دُنبه پرورندقوْیونلارون قویروقلارین قاتلاسین
**
حیدربابا، دلِ تو چو باغِ تو شاد باد! حیدربابا، سنوْن گؤیلوْن شاد اوْلسون
شَهد و شکر به کام تو، عمرت زیاد باد! دوْنیا وارکن، آغزون دوْلی داد اوْلسون
وین قصّه از حدیث من و تو به یاد باد! سنن گئچن تانیش اوْلسون، یاد اوْلسون
گو شاعرِ سخنورِ من، شهریارِ مندینه منیم شاعر اوْغلوم شهریار
عمری است مانده در غم و دور از دیارِ من بیر عمر دوْر غم اوْستوْنه غم قالار
